พระราชพิธีเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต)

              พระราชพิธีเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต) มีมาตั้งแต่สมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ ๑ ในสมัยนั้นได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างเครื่องทรงถวายพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรสำหรับฤดูร้อนและฤดูฝนอย่างละสำรับ และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ  ให้เปลี่ยนเครื่องทรงตามฤดูกาล ครั้นถึงรัชกาลที่ ๓ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ  ให้สร้างเครื่องทรงสำหรับฤดูหนาวถวายอีกสำรับหนึ่ง พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร จึงทรงเครื่องทรง ๓ อย่าง ตามฤดูกาลมาจนถึงทุกวันนี้

             นอกจากนี้ในโอกาสที่กรุงรัตนโกสินทร์ครบ ๒๐๐ ปี  สำนักพระราชวังได้ทำการบูรณะซ่อมแซมเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรทั้ง ๓  ฤดู  เฉพาะในส่วนที่ชำรุดเนื่องจากได้ใช้งานต่อเนื่องมาโดยตลอด ต่อมาในภายหลังพบว่าเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรชำรุดมากขึ้น ควรจะต้องซ่อมแซมอีกแต่ด้วยความที่เครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรชุดนี้เป็นยอดฝีมือของ ช่างโบราณช่วงสมัยปลายกรุงศรีอยุธยาต่อกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น จึงไม่สามารถหาช่างฝีมือซ่อมแซมให้เหมือนเดิมหรือทำให้เกิดความกลมกลืนทั้ง ในด้านวัตถุและฝีมือได้ กรมธนารักษ์ สำนักพระราชวัง  และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้พิจารณาเห็นพ้องต้องกันว่า สมควรอนุรักษ์และรักษาเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรชุดเดิมไว้ให้ เป็นศิลปกรรมและมรดกอันล้ำค่ามิให้ชำรุดมากขึ้นกว่าเดิม  และได้ดำริจัดสร้างเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรชุดใหม่ขึ้นเพื่อใช้ ประกอบพระราชพิธีผลัดเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรตามโบราณราช ประเพณีขึ้นเพื่อเป็นการทดแทน ถวายเป็นพุทธบูชา และเพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๙ เนื่องในโอกาส มหามงคลพระราชพิธีกาญจนาภิเษก พุทธศักราช  ๒๕๓๙ สำหรับการจัดสร้างเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรชุดใหม่ได้แล้วเสร็จ  และได้นำขึ้นทูลเกล้าฯ  ถวายตามลำดับ  ดังนี้

   วันที่  ๒๕  พฤศจิกายน ๒๕๓๙  ทูลเกล้าฯ  ถวายเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรฤดูหนาว
   วันที่  ๒๓  มีนาคม  ๒๕๔๐ ทูลเกล้าฯ  ถวายเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรฤดูร้อน
   วันที่  ๒๐  กรกฎาคม ๒๕๔๐ ทูลเกล้าฯ  ถวายเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรฤดูฝน
 
         ประวัติเครื่องทรงพระแก้วมรกต  พระราชพิธีเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรนั้นกระทำกัน ๓ ครั้งในแต่ละปี ในสมัยก่อนพระมหากษัตริย์ทรงประพรมน้ำพระพุทธมนต์ในการพระราชพิธีเปลี่ยน เครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรพระราชทานแก่เจ้านายและขุนนางที่เฝ้าฯ อยู่ภายในพระอุโบสถเท่านั้น แต่ในรัชกาล๙ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระมหากรุณาเสด็จฯ มาพระราชทานน้ำพระพุทธมนต์แก่ประชาชนที่มาคอยเฝ้าฯ รับเสด็จรอบๆ พระอุโบสถด้วย พระราชพิธีเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ในแต่ละปีมีกำหนดเวลา ดังนี้

วันแรม  ๑  ค่ำ  เดือน  ๔  เสด็จฯ  ไปทรงเปลี่ยนเครื่องทรงฤดูหนาวเป็นฤดูร้อน
วันแรม  ๑  ค่ำ  เดือน  ๘  เสด็จฯ  ไปทรงเปลี่ยนเครื่องทรงฤดูร้อนเป็นฤดูฝน
วันแรม  ๑  ค่ำ  เดือน  ๑๒  เสด็จฯ  ไปทรงเปลี่ยนเครื่องทรงฤดูฝนเป็นฤดูหนาว

               เครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร เป็นเครื่องทรง ๓ ฤดู ของพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรหรือพระแก้วมรกต ซึ่งเป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ที่เป็นศูนย์รวมจิตใจของพุทธศาสนิกชน ประดิษฐานอยู่ ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เครื่องทรงแรกเริ่มจัดสร้างขึ้นด้วยพระราชศรัทธาในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก และพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว แห่งพระบรมราชวงศ์จักรีวงศ์ต่อมากรมธนารักษ์ผู้รับผิดชอบในการดูแลรักษาเครื่องทรงฯ ได้นำความขึ้นกราบบังคมทูลขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตดำเนินการจัดสร้างเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ๓ ฤดู ชุดใหม่แทนเครื่องทรงชุดเดิม เพื่อถวายเป็นพุทธบูชาและเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในโรกาสดังกล่าว โดยเครื่องทรงชุดใหม่นี้เป็นชุดที่ใช้ในพระราชพิธีเปลี่ยนเครื่องทรงในปัจจุบัน

             พระมหากษัตริย์แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์จะทรงประกอบพระราชพิธีเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรในวันเริ่มฤดูเป็นประจำทุกปี กรณีที่ทรงติดพระราชภารกิจอื่นไม่อาจเสด็จด้วยพระองค์เองได้ จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์ 

เครื่องทรงยุคปัจจุบัน
ฤดูหนาว - ใช้อัญมณีในการจัดสร้างเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรฤดูหนาว ชุดใหม่ รวมทั้งหมด ๑๕,๘๖๘ เม็ด น้ำหนัก ๒,๘๖๓.๔๔ กะรัต น้ำหนัก ๕๗๒.๖๘ กรัม น้ำหนักลงยา ๒๗.๖๙ กรัม น้ำหนักทองสุทธิ ๕.๕๗๙.๕๐ กรัม รวมน้ำหนักเครื่องทรงพระพุทธมณีรัตนปฏิมากรฤดูหนาวชุดใหม่ ๖,๑๗๙.๘๗ กรัม

ฤดูร้อน - ใช้อัญมณีในการจัดสร้างเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรฤดูร้อน ชุดใหม่ รวมทั้งหมด ๖,๒๙๗เม็ด น้ำหนัก ๒,๑๓๒.๘๑ กะรัต น้ำหนัก ๔๒๖.๕๖ กรัม น้ำหนักลงยา ๑๖๖.๒๔ กรัม น้ำหนักทองสุทธิ ๗.๑๔๕.๐๐ กรัม รวมน้ำหนัก ๗,๗๓๗.๘๐ กรัม

ฤดูฝน - ใช้อัญมณีในการจัดสร้างเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรฤดูฝน ชุดใหม่ รวมทั้งหมด ๑๕,๓๘๘ เม็ด น้ำหนัก ๖๙๔.๙๘ กะรัต น้ำหนัก ๑๓๙.๐๐ กรัม น้ำหนักลงยา ๑๕๓.๕๔ กรัม น้ำหนักทองสุทธิ ๗.๙๑๓.๘๔ กรัม รวมน้ำหนัก ๘,๒๐๖.๓๘ กรัม

ที่มาจาก : http://th.wikipedia.org/wiki/พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร
เสาวลักษณ์ แสงสุวรรณ : สำนักข่าวทีนิวส์