สังโยชน์ คือ เครื่องผูกรัดจิตใจ

สังโยชน์ คือ ที่ผูกใจหรือใจผูกนี้เอง
เรื่องที่จิตคิด จิตดำริ จิตหมกมุ่นถึง นี่แหละคือ "อารมณ์"
เพราะฉะนั้นสิ่งที่ผูกใจ หรือใจผูกก็คืออารมณ์นี้เอง
เพราะว่า ตากับรูป หูกับเสียง เป็นต้น #ที่ประจวบกันนั้นดับไปแล้ว และรูปที่ตาเห็นนั้น เช่น เป็นบุคคล เป็นบ้าน เป็นเมือง เป็นสิ่งนั้น เป็นสิ่งนี้ ก็ตั้งอยู่ในภายนอกทั้งนั้น จะเอามาใส่ไว้ในใจไม่ได้ สิ่งที่ใส่ไว้ในใจนั้น ก็คือ "อารมณ์"นี้เอง

แม้ว่าสิ่งที่เป็นสมบัติพัสถานของตนเอง
เช่น เป็นบ้านเรือน เป็นทรัพย์สินสิ่งนั้น ทรัพย์สินสิ่งนี้
ทุกอย่างก็เป็นสิ่งที่อยู่ในภายนอกทั้งนั้น
ส่วนที่เข้ามาว่าเป็นของเรา สิ่งนี้ของเรา สิ่งนั้นของเรา
ก็โดยที่ยังเป็น "สังโยชน์" คือที่ผูกใจหรือใจผูกนี้เอง
ผูกเอามาตั้งไว้ในใจ ว่าเป็นสิ่งนั้น ว่าเป็นสิ่งนี้
ว่าเป็นเจ้าของสิ่งนั้นเป็นเจ้าของสิ่งนี้

แต่อันที่จริงนั้น ทุกๆ อย่างนั้นอยู่ในภายนอกใจทั้งนั้น
ไม่ได้เอามาใส่ไว้ในใจ

เพราะฉะนั้นความยึดถือ ว่าเป็นเรา เป็นของเรา
ที่เรียกว่า "อุปาทาน" นี้ จึงเป็นสิ่งที่ตั้งอยู่อาศัยอยู่ที่ขันธ์ 5 นี่แหละ
ซึ่งรวมเข้าก็เป็นกายและใจ หรือนามรูป

สมเด็จพระญาณสังวร
สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ 19