มิจฉาวิมุตติเป็นไฉน ?

มิจฉาวิมุตติ คือ อาการที่สำคัญตนว่าได้บรรลุคุณธรรมพิเศษอย่างใดอย่างหนึ่ง เพราะเหตุที่ตนได้บำเพ็ญเพียรทางจิตมาพอสมควร จึงเกิดมีนิมิตประหลาด เช่น นิมิตโอภาศเห็นแสงสว่างสีสรรต่างๆสวยงามแปลกตา มีกายเบาจิตเบา ทรงญาณสมาบัติอันเป็นญาณโลกีย์ อย่างใดอย่างหนึ่ง ทำให้สำคัญตนผิดว่าตนบรรลุเป็นพระอริยะบุคคลขั้นใดขั้นหนึ่ง ในสมัยพุทธกาลก็ยังมีผู้เข้าใจผิดเรื่องมรรคผลแบบที่ว่านี้เป็นจำนวนมาก จะขอยกตัวอย่างเรื่องพระอธิมานิกภิกษุเป็นอาทิ ดังนี้

เรื่องมีอยู่ว่า สมัยหนึ่งพระบรมศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวัน ทรงปรารภพวกภิกษุทั้ง ๕๐๐ ผู้มีความสำคัญว่า ตนได้บรรลุพระอรหัตผลหลายรูป หมู่ภิกษุทั้ง ๕๐๐ รูปเรียนกรรมฐานในสำนักพระศาสดา แล้วหลีกไปสู่ป่า พากเพียรพยายามอยู่ ยังฌานให้เกิดขึ้นแล้ว สำคัญว่า "กิจบรรพชิตของพวกเราสำเร็จแล้ว" (คือบรรลุเป็นพระอรหันต์แล้ว) เพราะกิเลสทั้งหลายไม่ฟุ้งขึ้น เพราะอำนาจของสมาธิในขั้นฌานข่มกิเลสเหล่านั้นเอาไว้ จึงหมายใจกลับมาด้วยหวังว่าจักกราบทูลคุณวิเศษที่ตนได้แล้วแด่พระศาสดา
พระศาสดาจึงแก้ความสำคัญผิดนั้น

ในเวลาเองพระผู้มีพระภาครับสั่งกะพระอานนท์ว่า " นี่แนะพ่ออานนท์เธอจงไปบอกพวกภิกษุทั้ง ๕๐๐ ว่า "การงาน (เกี่ยว) ด้วยเราผู้อันภิกษุเหล่านี้เข้ามาเฝ้า ยังไม่มีเธอจงบอกภิกษุทั้งนั้นจงไปป่าช้าผีดิบ เสียก่อนกลับมาจากที่นั้นแล้วจึงค่อยมาเฝ้าเรา."
พระอานนท์เถระรับคำพระผู้มีพระภาคแล้วไปแจ้งความนั้นแก่พวกภิกษุทั้ง ๕๐๐ แล้ว. พวกเธอพูดว่า "พวกเราจะได้ประโยชน์อะไรด้วยป่าช้าผีดิบ" คิดเสียแต่ว่า "พระพุทธเจ้าทรงเห็นการณ์ไกล จักทรงเห็นการณ์สิ่งใดสิ่งหนึ่ง" ดังนี้แล้วจึงนิ่งเสียพากันไปสู่ป่าช้าผีดิบ เมื่อเห็นศพทั้งหลายในที่นั้น ภิกษุบางพวกกลับได้ความเกลียดชังในซากศพที่เขาทิ้งไว้ ๑ วัน ๒ วัน เกิดความสะดุ้งหวาดกลัว สะอิดสะเอียนในศพนั้น ภิกษุบางพวกยังความกำหนัดให้เกิดในสรีระอันสดซึ่งเขาทิ้งไว้ ในขณะนั้นเองก็พวกภิกษุทั้ง ๕๐๐ ย่อมรู้ว่าตนยังมีกิเลส.

พระศาสดาทราบอุปนิสัยของพวกภิกษุทั้ง ๕๐๐ แล้ว บอกพระอานนท์ไปเรียกภิกษุทั้งนั้นเข้ามาเฝ้าตรัสพระธรรมเทศนาโปรดความว่า "ภิกษุทั้งหลาย การที่เธอทั้งหลายเห็นร่าง(กระดูก)เช่นนั้น ยังความยินดีด้วยอำนาจราคะให้เกิดขึ้น ควรละหรือ ?" ดังนี้แล้ว ตรัสพระคาถานี้ว่า

ยานิมานิ อปตฺถานิ อลาปูเนว* สารเท
กาโปตกานิ อฏฺีนิ ตานิ ทิสฺวาน กา รติ.

"กระดูกนี้เหล่าใด อันเขาทิ้งเกลื่อนกลาด
ดุจน้ำเต้าในสารทกาล มีสีเหมือนนกพิราบ
ความยินดีอะไรเล่า ? (จักมี) เพราะเห็นกระดูกเหล่านั้น."

จบพระธรรมเทศนานั้นพวกภิกษุทั้ง ๕๐๐ ก็ถึงแก่ธรรมาภิสมัยบรรลุเป็นพระอรหันต์ทั้ง ๕๐๐ รูป ดังนี้